Porad udziela dla Was: adwokat Edyta Chudzicka, Kancelaria Adwokacka Edyta Chudzicka  25-363 Kielce, ul. Wesoła 51 lok. 609, tel. +48 601 530 941  Specjalizuje się w prawie cywilnym, prawie pracy i prawie gospodarczym. Posiada praktykę zawodową w przedsiębiorstwach prywatnych i państwowych, z kapitałem krajowym i zagranicznym. Jest autorem recenzowanych pozycji książkowych dotyczących teorii i praktyki z zakresu czasu pracy. Publikuje w czasopismach specjalistycznych „Monitor Prawa Pracy” i na łamach Portalu Asystent BHP. Jest wykładowcą i trenerem na studiach podyplomowych z zakresu prawa pracy i zarządzania zasobami ludzkimi.

2. Druga z serii praktycznych porad - podstawowy system czasu pracy                                                                                             stan prawny na dzień: 24.11.2022 r.

 Co to jest system czasu pracy, rodzaj czasu pracy i rozkład czasu pracy?

System czasu pracy to odrębny sposób dysponowania czasem pracy pracownika, który uwzględnia normatywny czas pracy wynikający z przeciętnie pięciodniowego tygodnia czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym. Z systemem czasu pracy związany jest także rodzaj czasu pracy, który wynika z określonych przepisami prawa pracy maksymalnych możliwości przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy i okresów rozliczeniowych. Z tych dwóch definicji wynika jeszcze pojęcie rozkładu czasu pracy pracownika, który jest definiowany jako sporządzony indywidualnie proces pracy z wyszczególnieniem godziny rozpoczęcia, zakończenia i dni wolnych od pracy. Rozkład czasu pracy sporządzany jest w oparciu o system czasu pracy, w którym praca jest wykonywana. Należy zwrócić uwagę, że w każdym systemie czasu pracy, tam gdzie przewiduje się rozkład czasu pracy obejmujący pracę w niedzielę i święta, pracownikom należy zapewnić łączną liczbę dni wolnych od pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym odpowiadającym co najmniej liczbie niedziel, świąt oraz dni wolnych od pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy przypadających w tym okresie. Potwierdzenie tych założeń znajdziemy w art. 147 K.P.

Co to jest podstawowy system czasu pracy?

W dziale VI rozdziale II Kodeksu Pracy ustawodawca ustalił ogólny wymiar czasu pracy, który stanowi niejako pozycję wyjściową dla pozostałych systemów czasu pracy. W art. 129 § 1 K.P. mowa jest, iż czas pracy pracownika nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-cio dniowym tygodniu czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy, z zastrzeżeniem dla równoważnego systemu czasu pracy i systemu weekendowego oraz skróconego tygodnia. Kluczowym jest słowo „przeciętnie”, ponieważ dopuszcza się tutaj możliwości zastosowania wielu rozwiązań w obrębie jednego systemu. Przeciętnie 40 godzin na dobę w przeciętnie pięciodniowym tygodniu czasu pracy oznacza dopuszczalność pracy w szóstym dniu tygodnia, jeżeli w zakładzie pracy zaistnieje taka potrzeba. Nie można jedynie stale planować pracy w szóstym dniu ponieważ będzie to stanowiło zaburzenie struktury pięciodniowego dnia pracy. Elementem zapewniającym elastyczność tych regulacji jest zapis o konieczności odniesienia świadczonej pracy do przyjętego okresu rozliczeniowego. Faktycznie okresy rozliczeniowe pozwalają pracodawcy na pewną swobodę w planowaniu czasu pracy pracownika. Wydaje się, że im większy okres rozliczeniowy zastosowany w zakładzie pracy tym korzystniej dla pracodawcy.

Praktycznie wygląda to tak, że w przyjętym u pracodawcy okresie rozliczeniowym, obejmującym np. trzy miesiące rozliczeniowe, pracownik pracuje pewien czas w szóstym dniu tygodnia, to pracodawca do końca tego okresu rozliczeniowego musi znaleźć czas w którym zostanie udzielony mu czas wolny. To rozwiązanie musi zabezpieczyć sytuację, gdzie nie dojdzie do przekroczenia normy średniotygodniowej. Długość okresu rozliczeniowego stwarza pracodawcy możliwości elastycznego dostosowania czasu pracy do potrzeb swojego zakładu.

Ważnym jest tutaj to, że pracodawca musi tak rozplanować pracę pracownika, aby w razie sporządzonego harmonogramu czasu pracy nie doszło do naruszenia przepisów o czasie pracy, które stanowią wykroczenie przeciwko prawom pracownika. 

Opracowała: adwokat Edyta Chudzicka

1. Pierwsza z serii praktycznych porad o czasie pracy - leksykon czasu pracy                                                                                   stan prawny na dzień: 17.11.2022 r.

W celu ułatwienia rozważań w zakresie czasu pracy będą pomocne definicje, które zostały wskazane poniżej. Leksykon ten jest swego rodzaju próbą przybliżenia pojęć, które są ważne i niezbędne do prawidłowego definiowania czasu pracy. Powinny one być znane i stosowane zarówno przez kadrę zarządzającą jaki i personel z działów zarządzania zasobami ludzkimi oraz służbę bezpieczeństwa i higieny pracy. Czas pracy jest podstawową kategorią należącą do szeroko rozumianego stosunku pracy. 

Czas pracy - jest czas, w którym pracownik zgodnie z art.128 §1 KP  pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do jej wykonywania,

Doba pracownicza - kolejne 24 godziny,  poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art.128 §3 K.P.),

Norma dobowa czasu pracy - to dopuszczalna liczba godzin pracy pracownika w dobie pracowniczej, nie stanowiąca pracy w godzinach nadliczbowych,

Norma średniotygodniowa czasu pracy  - norma ustalająca dopuszczalną średnią liczbę godzin do przepracowania w tygodniu przyjętym przez pracodawcę zgodnie z systemem czasu pracy.

Tydzień - to 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego (art.128 §2 K.P.),

Odpoczynek dobowy - odpoczynek zapewniający pracownikowi w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. (art.132 §1 K.P.)

Odpoczynek tygodniowy - odpoczynek zapewniający pracownikowi w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej  11 godzin odpoczynku dobowego. (art.133 §1 K.P.),

Okres rozliczeniowy - okres rozliczeniowy to określony przez pracodawcę na podstawie obowiązujących przepisów czasokres, w granicach którego, ustalany jest rozkład czasu pracy danego pracownika, z uwzględnieniem postanowień umowy o pracę, w zakresie, w jakim rozstrzyga ona o czasie pracy zatrudnionego. Długość okresu rozliczeniowego w podstawowym systemie czasu pracy wynosi w nieprzekraczającym okresie 4 miesiące z zastrzeżeniem art. 135–138, 143 i 144 K.P. (art.129 par. 1 K.P.). 

Prezentowany leksykon zawiera wybrane terminy z zakresu czasu pracy, które mogą stanowić pewnego rodzaju drogowskaz do dalszych rozstrzygnięć w tym obszarze.    

 Opracowała: adwokat Edyta Chudzicka